Izmjene Zakona o visokom obrazovanju, ulaganja u poboljšanje kvaliteta studijskih programa, modernizacija studija... samo su neke od tema o kojima smo razgovarali sa rektorom Univerziteta Crne Gore (UCG) prof. dr Vladimirom Božovićem.
Prije skoro dvije godine počela je izrada novog zakona o visokom obrazovanju. Radna grupa je radila godinu dana na tom dokumentu, kojem se poslije gubi trag. Potom je potpredsjednica i poslanica u Skupštini Crne Gore Branka Bošnjak inicirala izradu nacrta izmjena zakona o visokom obrazovanju. Da li je, po Vašem mišljenju, neophodna njegova izmjena i u kojim djelovima?
Univerzitet Crne Gore (UCG) je imao velika očekivanja od izmjena ovog zakona i aktivno učestvovao u blagovremenom dostavljajnju svih svojih predloga nadležnom ministarstvu, tokom ovog prethodnog perioda. Imajući u vidu da je ovaj zakon važan za cjelokupno funkcionisanje UCG, a da se njegove izmjene direktno odnose, prije svega, na studente, izmjene su neophodne.
Mi smo, između ostalog, istakli pitanje postojećeg modela studiranja 3+2+3, koji je pokazao mnoge slabosti kada se aktuelizovao, pogotovo kada je riječ o postdiplomskom ciklusu. Na našem tržištu rada trogodišnje bečelor studije, sa svojih 180 ECTS, percipiraju se kao nekompletno i nezaokruženo obrazovanje pa se iz tog razloga najveći broj studenata opredjeljuje za nastavak obrazovanja na postdiplomskim studijama u trajanju od dvije godine (120 kredita), što ponovo tržište rada optimalno ne vrednuje. U praksi se pokazao najprihvatljivijim model stečenog obrazovanja u obimu od četiri godine ili 240 ECTS kredita. Upravo iz tog razloga predlog izmjena koji je ranije UCG dao kroz rad radnih grupa odnosio se upravo na mogućnost da se postdiplomski ciklus podijeli na model 3+2(1+1)+3. Šta bi to zapravo značilo? Da studenti mogu na polovini postdiplomskih studija dobiti diplomu sa 240 kredita, ukoliko to žele. Sa postojećim modelom studija, studenti su praktično primorani na izbor petogodišnjih studija, odnosno na model od 300 ECTS.
Moram vas ispraviti, jer je poslanica Bošnjak inicirala izmjenu postojećeg, važećeg zakona i to samo u dijelu koji se odnosi na način izbora rektora. Kao što je već istaknuto, mi smo se zalagali za donošenje potpuno novog zakona koji bi sveobuhvatnije rješavao mnoga pitanja.
Šta je glavni problem u visokom obrazovanju? U javnosti se stekao utisak da je, prema zakonskom rješenju, to izbor rektora državnog univerziteta. Šta Vi mislite o tome?
Mislim da je upitan i taj utisak kad je u pitanju ukupna javnost, moguće je da ste mislili na jedan dio „političke javnosti”.
U svakom slučaju, ne može izbor rektora državnog univerziteta biti glavni problem visokog obrazovanja, pored tema kao što su finansijska ulaganja za obrazovanje i nauku, kvaliteta studijskih programa, modernizacija studija i slično. Postoji sijaset drugih pitanja koje su po sadržaju neuporedivo bitnije od načina na koji će se birati bilo koji organ Univerziteta, pa i rektor.
Ipak, kad govorimo o izboru rektora državnog univerziteta, onda je vjerovatno najizazovnije pitanje nalaženja balansa između zaštite interesa osnivača, Vlade Crne Gore i principa zaštite autonomije. Međutim, ova jednačina je nešto s čim se suočavaju mnogi državni univerziteti sa bogatijom tradicijom.
Radna grupa UCG imala je u vidu upravo ta iskustva, predlažući novi model koji bi značio da su u izbor rektora uključeni svi članovi akademske zajednice UCG: profesori, saradnici u nastavi i istraživanju, ali i predstavnici studenata, kojih je najmanje 20 odsto u vijećima jedinica. Naš predlog bi bio da po objavi javnog konkursa za izbor rektora, vijeće svake jedinice UCG bira svog kandidata za rektora. Predlozi bi se upućivali Senatu, koji bi na kraju imao ključnu ulogu u odabiru rektora, koji bi opet bio izabran iz grupe onih kandidata koji su dobili najveću podršku od jedinica UCG.
Vjerujemo da bismo ovako velikim učešćem predstavnika akademske zajednice zaštitili princip autonomije Univerziteta.
Predlog koji je u ime UCG upućen ka Ministarstvu je zapravo stav većine univerzitetskih jedinica. Da li će biti prihvaćen taj ili neki drugi model, zavisi od volje poslanika Skupštine Crne Gore.
Kako komentarišete sve češće ocjene u stručnoj i laičkoj javnosti da visoko obrazovanje u Crnoj Gori nije na cijeni?
Znanje je od neprocjenjive važnosti za razvoj jednog društva i mislim da je javnost toga i te kako svjesna. UCG je imao i ima ključnu odgovornost da stvara uspješne i društveno odgovorne akademske građane, da promoviše demokratski i održivi razvoj društva i države. Riječi, kao i djela akademskih građana imaju posebnu težinu i vrijednost u različitim sferama života Crne Gore. Na njima počiva sistem, u prosvjeti, u ekonomiji, privredi, medicini... Stoga, moram izraziti nesaglanje sa ocjenom, sa kojom se nisam eksplicitno susreo, da visoko obrazovanje u Crnoj Gori nije na cijeni.
Modernizacija i usklađivanje sa tržištem rada obrazovnih programa je ono na čemu se mora kontinuirano raditi. Hoću da kažem da ima još puno prostora za popravke našeg obrazovnog sistema. Ipak, to ne umanjuje činjenicu da naši diplomci, vrlo uspješno, primjenjuju znanja stečena na Univerzitetu, te da se „naša“ diploma ipak visoko cijeni kako u zemlji, tako i u inostranstvu.
S druge strane, mi kao društvo imamo krupan problem. Svake godine imamo veliki priliv i nostrifikaciju diploma stečenih u institucijama vrlo upitnog kvaliteta. To zaista može pokvariti utisak o dometima visokog obrazovanja. Smatram da se državni organi moraju brzo uhvatiti u koštac sa ovim problemom koji uzrokuje ozbiljan poremećaj na tržištu rada i prijeti da potpuno obesmisli naše napore u pogledu razvoja društva znanja i standarda kvaliteta.
Da li ste zadovoljni budžetom UCG za ovu godinu i da li će ta sredstva biti dovoljna za realizaciju planiranih projekata, isplatu zarada, angažovanje spoljnih saradnika...?
Budžet UCG je u posljednje tri godine znatno uvećan. Planirani državni budžet za 2023. godinu je 34,3 miliona eura, međutim za uspješno funkcionisanje visokoškolske institucije, koja pored obrazovne ima i naučnoistraživačku djelatnost i odgovornost, potrebna su mnogo veća ulaganja. Potreba za većim budžetskim ulaganjima su prisutna i u infrastrukturi u koju se poslednjih godina, pa i decenija, nije mnogo ulagalo. Optimalni uslovi za boravak i rad studenata su nam prioritet i stoga dodatan napor ulažemo na poboljšanje uslova za studiranje i rad zaposlenih na UCG.
Više puta smo isticali uporednu statistiku sa budžetima univerziteta u regionu koji su sličnih kapaciteta, u pogledu broja studenata i zaposlenih, a imaju mnogo veće budžete, kao što je to Univerzitet u Splitu sa nešto više od 45 miliona eura, dok Univerzitet u Ljubljani ima budžet od oko 324,5 miliona eura.
U ovoj godini, za planirane izdatke na nivou UCG u 2023. godini moraćemo da uzdvojimo i 11,9 miliona eura sopstvenih sredstava. Svakako, UCG ima pozitivan trend poslovanja, u skladu sa profesionalnim, racionalnim i efikasnim upravljanjem sredstvima i iz Budžeta i iz sopstvenih prihoda.
Mi ćemo nastojati da, kao i do sada, u kontinuitetu, u komunikaciji sa nadležnim adresama na državnom nivou i sa privrednim partnerima, ukazujemo na važnost ulaganja u razvoj nauke i obrazovanja.
Šta planirate u cilju osavremenjavanja nastave i rekonstrukcije fakultetskih objekata?
Osavremenjavanje nastave i rekonstrukcija fakultetskih objekata je proces koji se odvija na UCG u kontinuitetu, a u poslednje dvije godine vrlo ubrzanim tempom.
Na UCG smo u završnoj fazi digitalizacije brojnih servisa: uveli smo novi DMS, elektronsko arhiviranje, te savremeni E-indeks, servis koji će značajno olakšati svakodnevni rad studenata, profesora i administracije, a sa planiranom nadgradnjom, praktično će odmijeniti studentsku službu.
Kada je riječ o infrastrukturnim projektima, slobodno možemo da kažemo da je UCG veliko gradilište na kojem ili tek treba, ili se realizuju višemilionski poduhvati. Pomenuću, u tom smislu, rekonstrukciju zgrade Filozofskog fakulteta, sale i amfiteatre u zgradi tehničkih fakulteta, infrastrukturni poduhvati na Ekonomskom, Pomorskom, Biotehničkom, Medicinskom, Građevinskom fakultetu. Pokrenuli smo i zaboravljeni projekat izgradnje Filološkog fakulteta u Nikšiću. Nakon uspješne kandidature za kapitalni budžet i dobijanja sredstava, slijedi fazna rekonstrukcija zgrade tehničkih fakulteta, dogradnja zgrade Arhitektonskog fakulteta, zajedničkog prostora za tri akademije na Cetinju, rekonstrukcija toplane…
Ono čemu smo posvetili posebnu pažnju jeste „zelena komponenta” Univerziteta, kroz izgradnju tri veoma lijepa parka sa svim pratećim sadržajima, u okviru centralnog univerzitetskog kampusa. Njihova ukupna površina je preko 30.000 kvadrata.
Stvaranje dobrih uslova za studiranje i dalje usavršavanje je osnov za zaustavljanje odliva mozgova. Koji su to nedostaci kada je riječ o kvalitetu studija na UCG? Kakvi su Vam planovi za poboljšanje istraživačkih kapaciteta?
Razlog za „odliv mozgova“ nije u kvalitetu našeg visokog obrazovanja, koje zaista nudi široku lepezu profesija i kvalitetnog usavršavanja, već razloge za to treba tražiti u sredini koja (ne)omogućava kvalitetne uslove za život i rad, a koji su preduslov za zadržavanje našeg visokoobrazovanog kadra.
Kvalitet studijskih programa UCG je dominantno na visokom nivou. Naravno, uvijek ima prostora za poboljšanje, a ka tome stremimo upravo kroz internacionalizaciju Univerziteta i usklađivanje sa evropskim standardima. Nastojimo da kreiramo uslove koje će omogućiti studentima, pogotovo onim najboljim među njima, da se povežu sa prestižnim naučnoistraživačkim centrima i visokoškolskim institucijama, da kroz lični rast doprinesu i rastu Univerziteta i rastu zemlje u kojoj žive i rade.
Krajem 2022. godine, postali smo dio Uliseus mreže, konzorcijuma evropskih univerziteta čiji je cilj povezivanje najrazvijenijih institucija visokog obrazovanja u Evropi kako bi se, kreiranjem kapaciteta za inovacije i formiranjem teritorijalnih i digitalnih inovacionih ekosistema, udruženo prevazišli najveći izazovi današnjice. Takođe, nedavno smo postali dio i Evropskog koledža za bezbjednost i odbranu European Security and Defence Colledge. ESDC će UCG-u obezbjeđivati stručnu i finansijsku podršku u sprovođenju istraživanja, organizaciji edukativnih aktivnosti, kao i organizaciji konferencija i događaja kojim se promovišu primijenjena istraživanja na polju informacione bezbjednosti. Time je UCG ovlašćen da sprovodi treninge i izdaje sertifikate po programima ESDC-a.
Još jedan projekat koji će pozicionirati Univerzitet, kao mjesto okupljanja elitnih stručnjaka iz informaciono-komunikacionog sektora, gdje će se izvoditi savremeni obrazovni programi u saradnji sa evropskim i regionalnim partnerima, jeste Regionalni centar za borbu protiv sajber kriminala. To su sve zaista veliki uspjesi za UCG.
Mi smo danas i međunarodno prepoznati kao promoteri stimulativnog i privlačnog radnog okruženja za istraživače, samim tim što smo zadržali status koji dodjeljuje Evropska komisija, a to je status institucije sa logoom izvrsnosti ljudskih resursa u istraživanju (HR EXCELLENCE IN RESEARCH, HRS4R), do 2025. godine.
Kada je riječ o organizacionim promjenama, uspostavili smo Centar za interdisciplinarne i multidisciplinarne studije i Institut za napredne studije. Novoosnovani Institut za napredne studije već je opravdao svoje postojanje kroz rezultate rada mladih naučnika instituta. Osnovan je sa ciljem doprinosa razvoju multidisciplinarnih osnovnih, primijenjenih i razvojnih istraživanja iz prioritetnih naučnih oblasti, a posebno u segmentu društvenih i humanističkih nauka, informaciono-komunikacionih tehnologija i biomedicine.
Centar za interdisciplinarne i multidisciplinarne studije će, pored realizacije nastavnog procesa za sve nivoe studija, kao i programe cjeloživotnog učenja, biti nadležan i za organizovanje istraživanja multidisciplinarnog i interdisciplinarnog karaktera.
Osnovali smo i univerzitetsku kompaniju „Unispektrum” u svrhu komercijalizacije stručnih i naučnih potencijala Univerziteta i povezivanja sa privredom.
Mnogo je toga što je pokrenuto i što će se tek pokrenuti na UCG, sa oslanjanjem na najveći potencijal i kapital koji imamo, a to je inventivnost i genijalnost mladih ljudi.
O. Đuričković