Pripremna faza u okviru projekta „Refoma stranih jezika u akademskoj zajednici u Crnoj Gori” (ReFlame), kojim koordinira Filološki fakultet Univerziteta Crne Gore (UCG), a kofinansira Evropska komisija u okviru ERASMUS + programa, uspješno je zaključena.
Jedan od konkretnih rezultata ove faze jeste Izvještaj o trenutnoj situaciji u pogledu nastave stranih jezika struke na univerzitetima u Crnoj Gori i potrebama tržišta rada, koji su zajedno pripremili filološki fakulteti UCG i Univerziteta Donja Gorica (UDG) i Fakultet za strane jezike Univerziteta Mediteran (UM).
U ovom izvještaju predstavljeni su rezultati temeljnog istraživanja koje je imalo za cilj da se na osnovu analize stavova studenata i zaposlenih na tri crnogorska univerziteta, te očekivanja i potreba crnogorskog tržišta rada, stekne uvid u realno stanje i definišu potrebe za unapređenjem znanja i nastave u oblasti stranih jezika struke na univerzitetskom nivou, odnosno potrebe za razvojem kadrova koji se aktivno i efikasno služe stranim jezicima iz oblasti svoje profesije. Istraživanje je obuhvatilo ukupno 1.985 ispitanika (studenti, nastavno i nenastavno osoblje UCG, UDG, UM, zajedno sa ispitanicima iz Unije poslodavaca Crne Gore).
Velika većina studenata, od ukupno anketiranih 1.439, smatra izučavanje engleskog jezika neophodnim, kako za potrebe studiranja i stručnog usavršavanja, tako i za obavljanje buduće profesije. Pri tom, čak 83% studenata UCG smatra da bi strani jezik struke (posebno engleski) trebalo da bude obavezan predmet na njihovim studijskim programima. Istog su gledišta 80% studenata UM i 71% studenata UDG. Kao glavne razloge za svoje stavove, studenti navode: mogućnost zaposlenja, nastavak obrazovanja, lične potrebe (putovanja, sporazumijevanje i sl.), nepristupačne cijene kurseva u okviru privatnih škola stranih jezika i nedostatak kvalitetne ponude kurseva za strane jezike struke uopšte. Osim engleskog, 68% ispitanih studenata sa UCG, 68% sa UDG i 57% sa UM istaklo je neophodnost poznavanja još jednog stranog jezika od važnosti za njihovu struku. Tu prije svega ubrajaju: njemački, italijanski i ruski ili francuski jezik.
Većina zaposlenih na univerzitetima (anketirano je njih 461) tvrdi da im je engleski jezik neophodan za kvalitetno obavljanje svog posla (52% UCG, 56% UM, 77% UDG). Takođe, velika većina smatra da bi imala koristi od dodatnog usavršavanja engleskog jezika (90% UCG, 89% UM, 85% UDG), a rezultati nedvosmisleno nameću zaključak i da bi usavršavanje znanja engleskog jezika akademskog i administrativnog osoblja crnogorskih univerziteta značajno pospješilo internacionalizaciju samih univerziteta i uvećalo procenat dolazne i odlazne mobilnost, kako profesora, tako i studenata u okviru programa razmjene između evropskih univerziteta. Osim toga, značajan procenat ove kategorije ispitanika (68% UCG, 79% UM, 84% UDG), smatra da bi im u obavljanju svoje profesije značajno koristilo znanje još jednog stranog jezika (pored engleskog), ističući pri tome posebno jezike poput njemačkog, italijanskog, francuskog, ruskog ili španskog i kineskog (UDG).
Rezultati ovog upitnika pokazuju da 53% ispitanih poslodavaca, predstavnika najrazličitijih sektora privredne djelatnosti (trgovina, pomorstvo, građevina, obrazovanje, bankarstvo, IT sektor, zdravstvo i sl.) ističe da je vladanje engleskim jezikom na naprednom nivou izuzetno važan preduslov koji moraju zadovoljiti njihovi zaposleni, dok velika većina njih (čak 82%) smatra da bi kandidati koji apliciraju za poslove u njihovim preduzećima morali raspolagati mnogo višim stepenom poznavanja engleskog jezika nego što je sada slučaj. Važan podatak je i to da je više od polovine ispitanih poslodavaca (53%) mišljenja da je upravo univerzitet taj koji bi morao svojim studentima, budućim profesionalcima u najrazličitijim oblastima, da omogući sticanje znanja engleskog jezika na neophodnom nivou. Takav stav obrazlažu razlozima među kojima su na prvom mjestu garancija kontrole i kvaliteta koju pružaju ustanove visokog obrazovanja, zatim odgovornost obrazovnog sistema, kao i činjenica da nastava jezika na univerzitetskom nivou podstiče ozbiljniji pristup samom učenju. I po pitanju drugih stranih jezika, pored engleskog, poslodavci su se u velikom procentu (55%) izjasnili da je poželjno da njihovi zaposleni vladaju još jednim stranim jezikom, i to u najvećoj mjeri njemačkim, pa onda italijanskim i ruskim jezikom, te francuskim i drugim jezicima. Kako bi presjek stanja na tržištu rada na temu neophodnosti poznavanja engleskog i ostalih svjetskih jezika bio što potpuniji, rezultati istraživanja dopunjeni su podacima dobijenim od Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, a koji svjedoče o tome da je, ako se analizira samo period od 1. januara do 17. decembra 2019. godine, značajan broj oglasa za posao (1.902) eksplicitno zahtijevao znanje engleskog jezika.
U cilju realne procjene nivoa vladanja engleskim jezikom sa kojim crnogorskih studenti započinju svoje visokoškolsko obrazovanje urađen je i test za određivanje nivoa znanja na sva tri univerziteta (853 ispitanika). Rezultati testa pokazali da većina studenata vlada srednjim nivoom znanja opšteg engleskog jezika – B1, što takođe ukazuje na neophodnost intenziviranja nastave, kako bi se omogućilo dostizanje naprednog nivoa – C1, koji kao izlazni nivo propisuje Zakon o visokom obrazovanju, ali i crnogorsko tržište rada. Zabrinjavajući podaci su da više od četvrtine studenata ima tek osnovno znanje engleskog jezika pri upisu na fakultet, odnosno na znanje nivoima A1 i A2 (kumulativno 26,72%). S druge strane na B2 nivou je sličan broj studenata – 26,61%, dok 9% njih ima zavidno znanje (C1 nivo). Imajući u vidu ograničenja u pogledu broja časova stranih jezika koji studenti mogu imati na nefilološkim studijama i pomenuti ulazni nivo znanja studenata, nameće se potreba da se postojeći fondovi časova maksimalno iskoriste kako bi studenti mogli napredovati što je više moguće u zadatim uslovima, što potvrđuje opravdanost ciljeva projekta „ReFlame“ i daje mu na važnosti. Iako su nastavnici stranih jezika jednoglasni u tome da je nivo C1 opšteg engleskog jezika teško dostižan studentima koji na univerzitet dolaze sa nivoima A1, A2 i B1 (a takvih je, po rezultatima ove studije, čak oko dvije trećine), ipak se slažu u tome da je kod svih studenata moguće ostvariti značajan napredak u pogledu znanja jezika struke, zbog čega je poseban akcenat u projektu stavljen na metode nastave i razvoj nastavnih materijala za strani jezik struke. Rezultati ovog istraživanja u Crnoj Gori ne predstavljaju iznenađenje. Oni su podudarni sa rezultatima sličnih istraživanja sprovedenih šire na prostoru EU, koji nedvosmisleno ukazuju na pozitivnu vezu između znanja stranih jezika i mogućnosti zaposlenja. U vezi s tim, podsjetićemo i da je sredinom 2019. godine, Vijeće Evropske unije donijelo Preporuke državama članicama u pogledu sveobuhvatnog pristupa nastavi i učenju stranih jezika, kako bi se ostvario ideal poznavanja barem dva strana jezika pored maternjeg. U okviru tih preporuka ističe se neophodnost poznavanja stranih jezika, i to ne samo radi mogućnosti studija, istraživanja, usavršavanja i zaposlenja, već i radi osnaživanja zajedničkog, evropskog identiteta i razvijanja interkulturalnosti. Sve ovo potvrđuje značaj misije projekta „ReFlame“, koji će na temeljima objektivno analiziranih potreba i mogućnosti, u naredne tri godine, kroz različite projektne aktivnosti osnažiti kapacitete crnogorskih univerziteta u pogledu nastave engleskog i drugih stranih jezika na svim fakultetima, te u skladu sa izrekom „koliko jezika znaš, toliko i vrijediš“ uvećati vrijednost kadrova koji na njima stasavaju.
Priredila O. Đ.