Epidemija koronavirusa pogodila je sve aspekte života. Ljudi su vremenom prihvatili činjenicu da dosadašnji društveni život mora pretrpjeti radikalne izmjene i da sve što se ne smatra nužnim za egzistenciju – valja suspendovati ili odložiti do daljnjeg. Kultura je jedna od oblasti koje su u takvoj situaciji pretrpjele najteži udarac. I prije pandemije se ona smatrala tek kao nekakav dodatak, stvar drugog reda, ali sad je postalo jasno da je čovječanstvo, usljed ubrzane svakodnevice, potpuno zanemarilo značaj duhovne nadgradnje.
Ovakav scenario prenio se i na Crnu Goru. Još u osvit epidemije zatvorene su kulturne ustanove, odloženi su koncerti, predstave, izložbe, književne večeri, a postavilo se pitanje da li je moguće realizovati i onih nekoliko važnih ljetnjih festivala, poznatih po višedecenijskom trajanju i posebnom statusu koje uživaju ne samo u domaćim, već i u regionalnim okvirima. Mnoge manifestacije tako su otkazane za ovu godinu, dok su druge, poput „Barskog ljetopisa“, održane u skraćenoj i epidemiološkoj situaciji prilagođenoj varijanti.
Među njima je i Internacionalni sajam knjiga, koji se već tradicionalno, na jesen, održava u našem glavnom gradu. Uprkos činjenici da mu se termin poklopio sa vrhuncem drugog talasa epidemije koronavirusa, organizatori su uspjeli da se prilagode novonastalim okolnostima i koliko-toliko izađu u susret ljubiteljima knjige.
Sajam je svečano otvoren u Bemax areni, izvedbom obrade tradicionalne crnogorske pjesme „Poljem se vija“, gudačkog kvarteta „Uniqe“, a otvorenim ga je zvanično proglasila sekretarka Sekretarijata za kulturu i sport Glavnoga grada Ana Medigović.
„Nastanak, početak i razvoj bilo koje manifestacije nije moguće razumjeti bez poznavanja socio-kulturnog, istorijskog i političkog konteksta trenutka u kojem je nastajala. S tim u vezi, želim da istaknem doprinos Sajma prezentaciji savremenog crnogorskog stvaralaštva koji već šest godina zaredom okuplja i prezentuje crnogorske i regionalne izdavače i pisce“, istakla je ona tom prilikom.
Narednih dana posjetioci su, pridržavajući se propisanih mjera, mogli da posjete štandove domaćih i regionalnih izdavača, te da prisustvuju zanimljivim programima, uz učešće brojnih pisaca i kulturnih poslenika. Ovogodišnji program sajamskih aktivnosti otvorila je promocija knjige „Jožef Bajza i Crna Gora“ pisca i istraživača crnogorske dijaspore Nenada Stevovića. Uslijedilo je predstavljanje knjige ,,Kulturno nasljeđe Crne Gore (od najstarijih vremena do 20. vijeka)“ Adnana Prekića, te monografije „Svijet umjetničkih profesija – drama i pozorište“ autora Janka Ljumovića. Dragana Tripković i Tomislav Marković govorili su o ulozi književnosti i analizi stanja društva kroz tu umjetnost, a na stanje u crnogorskom društvu, prema riječima učesnika naredne promocije, naročito ukazuje Milorad Popović u svojoj novoj knjizi, zbirci eseja „Zbilje i prividi“.
Jedan od najvažnijih događaja na ovogodišnjem sajmu svakako je bila promocija recentne austrijske književnosti. Na promociji je govorila Jelena Knežević koja je publici predstavila najznačajnije savremene austrijske pisce i pjesnike. Publika je imala priliku da se upozna sa stvaralaštvom Karim Peške, Milene Mičiko Flašar, Ervina Ajncincera i Suzane Gregor. Prikazani su i odlomci filmskog projekta pod nazivom „Vještina pisanja“, koji su realizovali austrijski pisci u toku karantina. Prevođenjem filma na crnogorski jezik bavili su se studenti germanistike uz podršku Glavnog grada Podgorice i Sekretarijata za kulturu i sport.
Predstavljene su i tri zbirke poezije, „Magla: vidljive tačke“ Jovane Bojović, „Svi moji demoni“ Borisa Đurovića, kao i „Glasnici“ Đorđa Šćepovića. O odnosima Češke i Crne Gore govorili su František Šistek i Boban Batrićević. Od ranije poznat crnogorskoj publici, Šistek je na češkom jeziku napisao više studija o Crnoj Gori, među kojima je i njegov doktorat „Češke predstave o Crnoj Gori od 1830. do 2006. godine“. Autor je napisao i mnoge autorske članke o Crnoj Gori, čiji je izdavač bila Matica crnogorska.
Posljednji dan ovogodišnjeg Internacionalnog sajma knjiga u Podgorici protekao je u razgovorima o regionalnoj književnosti, kulturi, izdavaštvu i istoriografiji, a održane su i promocije knjiga „Sanjine smijalice“, „Yugoslav“, kao i knjige „Ksenija Cicvarić-život i pjesme“. O regionalnoj istoriografiji i izdavaštvu Milena Pejović razgovarala je sa Milivojem Bešlinom, Tvrtkom Jakovinom i Bobanom Batrićevićem, istoričarima iz Srbije, Hrvatske i Crne Gore. Učesnici su se osvrnuli na revizionizam u istoriografiji i kritičku istoriografiju, naročito na period od devedesetih godina do danas i različite tendencije koje su se javile u istoriografiji.
Tri crnogorske autorke, koje pišu na engleskom, ruskom i italijanskom jeziku, Dušanka Seratlić, Anđela Radovanović i Desanka Jauković, govorile su o osobenosti pisanja na stranim jezicima. Autorke su komentarisale i poteškoće prevođenja sopstvenih djela. Seratlić navodi da je proces prevođenja „prevod cijelog jednog svijeta“, dok Jauković ističe kulturnu posredničku ulogu prevodilaca, koji prenose univerzalne vrijednosti djela. Autorke su s publikom podijelile više svojih pjesama, od kojih su sve napisane na stranim jezicima.
Kako navode organizatori, u okviru ovogodišnjeg, šestog po redu, Internacionalnog sajma knjiga u Podgorici, predstavilo se više od 50 izdavača. Zabilježena je i dobra posjeta, čime je kultura pokazala vitalnost i u teškom vremenu, potvrđujući da bi se na njenoj boljoj afirmaciji moralo još predanije raditi.
N. N.