Intervjui/Analize/Komentari
Kroz beransku gimnaziju, od njenog postanka do danas, prošle su brojne generacije i ostavile svoje tragove, a oni su najvidljiviji tamo gdje postoje i djela koja su prevazišla lokalne okvire, dosegnuvši značajne umjetničke i naučne visine. O tome je već, različitim povodima, mnogo puta govoreno, isticanjem bogate tradicije koja je u velikoj mjeri poznata svima u beranskom kraju. Tako i učenici u školu dolaze sa određenim predznanjima vezanim za većinu poznatih ličnosti koje su se školovale u ovoj ustanovi. Jedan od njih je i Mihailo Lalić, čija biografija započinje upravo koracima koji su u Gimnaziji napravljeni.
U godini kada se obilježava 105 godina od rođenja Mihaila Lalića (a 106 godina od početka rada Gimnazije), osim podsjećanja na njegovu ličnost i djela, u školi se nameće i potreba da se ovaj pisac približi učenicima i da se oni na adekvatan način podstaknu na čitanje njegovih djela.
U nastavi književnosti posebno mjesto pripada časovima koji se bave interpretacijom djela zavičajnih pisaca, jer učenici pokazuju viši stepen motivacije i zainteresovanosti za takva ostvarenja, pošto osjećaju neku vrstu bliskosti sa autorom koji potiče iz njihovog kraja. Još kada se radi o nekome ko je poznat i priznat u široj zajednici, onda se može govoriti i o osjećanju ponosa i identifikacije, koje vješt predavač može pokrenuti prilikom najavljivanja određenog pisca i njegovog djela. Iz niza načina koji služe za podsticanje motivacije kod učenika koji se nalaze pred takvim čitalačkim izazovom, može se izdvojiti svjedočenje samoga autora o svom životu i djelu.
U tu svrhu može poslužiti neki intervju ili zapis koji ima ličnu notu. Za ovu priliku izdvajamo komentare Mihaila Lalića koji se odnose na vrijeme njegovog školovanju u beranskoj gimnaziji, u periodu od 1925. do 1933. godine, a koji se u obliku intervjua mogu pročitati u Spomenici beranske gimnazije koja je izdata povodom 90 godina njenog postojanja.
***
NA STAZAMA ŽIVOTA
(intervju)
- Da li je beranska gimnazija imala neku specifičnu crtu koju biste mogli istaći?
Imala je nekoliko crta koje bi se morale istaći. Na prvom mjestu interesantnu okolinu sa ostacima manastira Šudikove, spaljenog i osutog u ruševine, s pećinama, vodoskokom zvanim „Skakavac“, s ostacima ženskog manastira u Zaostru, s manastirom Đurđevi stupovi, koji je spaljivan i obnavljan. I varoš je bila interesantna: povlače se poslednji begovi, zamenjuju ih crnogorski glavari, a i oni ostarili i gube se. Viđaju se katkad žene, muslimanke sa feredžama, češće varošanke sa dimijama i sve češće naraštaji u nošnji. I trgovaca je bilo bar tri vrste – svaki gleda iz svog budžaka kao pauk koji je razapeo mrežu da ulovi seljaka. Osim toga, bilo je i drugih zanimljivosti. Načelnik sreza, na primer, napisao epsku pesmu po ugledu na kralja Nikolu – upropastio knjižara Ristića koji se prevario da tu poeziju štampa. Advokat Lalević napisao dramu, a prota Bojović sprečio njeno izvođenje, s obrazloženjem da ruši ugled sveštenstva.
- Da li Vas je već tada nešto podstaklo da pišete?
Ne da pišem, nego da čitam. Čitalo se tada mnogo, a šta drugo da se radi u palanci...? Gimnazija je imala interesantne nastavnike, pomalo romantičare, koji su razvili među đacima naročitu ljubav prema književnosti. Imala je za direktore ljude od autoriteta. Jedno vreme direktor je bio dr Dušan Vuksan, vredan književno-istorijski radnik, zatim Dragiša Boričić, pisac nekoliko knjiga i darovit govornik, najposle dr Ante Mišura, arheolog i veliki prijatelj đaka.
Od nastavnika, književnošću su se bavili pripovedač Batrić Marijanović, koji je prerano umro, pesnik Dimitrije Polimac, pesnici Dobrašinović, Vasović i još neki. Beranski đaci su i u književnosti i u nauci imali više uspeha nego nastavnici. U nauci su se iz ovog kraja istakli hemičar Vukić Mićović, bakteriolog Milutin Đurišić, matematičar Jočić i etnograf Milisav Lutovac.
Od beogradskih đaka u književnosti su imali najviše uspeha Risto Ratković, pisac prvog crnogorskog modernog romana „Nevidbog“ i Radovan Zogović, pesnik „Ali Binaka“. Isto tako đaci beranske gimnazije bili su pesnici Đuza Radović, Dušan Kostić, Radonja Vešović. Očekivalo se da će Manojlo Laban biti zapaženo pesničko ime, ali on se odao medicini. Izgledalo je da će Milovan Đilas biti veliki pripovedač, ali on se orijentisao na politiku; Blagoje Kastratović je obećavao originalna ostvarenja, ali on je streljan od okupatora u Kraljevu. Ni rat nije prekinuo tu poetsko-pripovedačku tradiciju. Posle rata su iz te Gimnazije izašli talentovani pesnik Blažo Šćepanović, koji se nesrećno utopio u Ohridskom jezeru, Miodrag Bulatović, Miladin Ćulafić i drugi...
- Jeste li se spremali da budete pesnik ili pripovedač?
Ni jedno ni drugo. Hteo sam da budem profesionalni revolucionar. Hteli su to mnogi od nas. Marko Arsenijević, narodni heroj koji je poginuo kao borac Kosovske brigade u Makedoniji, Milivoje Đilas, komesar Takovskog bataljona, streljan na Banjici početkom 1942. godine, Milorad Piper, današnji stručnjak za hibridne kukuruze... Prosto smo bili puni raznosvrsnog nezadovoljstva i odlučili da se žrtvujemo za ciljeve koji su nam u ono vreme izgledali tako jasni...
- Pa?
Upisao sam se na pravni fakultet.
- Zašto ne na književnost?
Književnost me tih godina nije interesovala. Sklonost ka njoj sam smatrao za vrstu greha. Činilo mi se da je književnost smetnja, u smislu onog što je Majakovski rekao: „Pesma mi je smetala da postanem borac.“
***
I to bi mogao da bude prvi korak ka upoznavanju ovog velikog pisca, jer bi učenici shvatili da je Mihailo Lalić ‒ jedan od njih, nekadašnji učenik Gimnazije, mladi čovjek željan znanja, uplašen pred brojnim preprekama tadašnjeg vremena. Sa druge strane, Lalićeva djela predstavljaju sjajnu priliku da svi koji teško odvajaju predmetnu stvarnost od one koja je opisana u romanima, podstaknuti starim pristupima, u njima traže i prepoznaju istoriju, konačno shvate da je to svijet fikcije, sasvim odvojen od života autora, fenomen koji treba tumačiti nezavisno od spoljašnjih činilaca, i da, konačno, razumiju piščeve riječi vezane za vlastito otkrivanje svijeta književnosti:
„Knjiga je bila jedino iz čega je nešto moglo da se nauči. U drugom razredu gimnazije pročitao sam priču Maksima Gorkog o skitnici, začudilo me kako su siromašni ljudi isti: ovi koje ja poznajem i oni u toj tamo dalekoj zemlji. U trećem razredu natrapao sam na knjigu Ive Andrića i ponovo se začudio: piše čovjek o našim ljudima i kasabama, piše bez uljepšavanja a to sasvim lijepo i zanimljivo izgleda. Nešto kasnije sam upoznao Krležine knjige i vidio: ne piše pisac tek onako, što mu se piše, nego se pisanjem bori protiv nekog odvratnog stanja, protiv nasilja, pljačke nejakih i bijede, a za neko pravednije stanje koje bi se zajedničkim naporima moglo ostvariti.“
Ljerka Petković, profesorica Gimnazije „Panto Mališić"