Većina učenika osnovnih i srednjih škola ima osjećaj da nijesu ravnopravni pred svojim nastavnicima u školi, pa smatraju da u njihovoj školi postoje privilegovani đaci. Poklanjanje ocjena, popravljanje uspjeha na kraju godine, pravdanje časova sa kojih se namjerno izostaje, upis učenika preko veze i posebna („VIP“) odjeljenja su najčešće koruptivne radnje koje učenici vide u svojoj školi. Značajan broj njih nema povjerenja u stimulativne mjere kao što su: diploma „Luča“, učenik generacije, dodjeljivanje nagrada i sl, zaključak je istraživanja o korupciji u obrazovanje koje je uradio Zavod za školstvo.
Autor istraživanja je mr Zoran Lalović, a u njegovoj realizaciji učestvovali su je Radoje Novović, Miodrag Vučeljić, Rade Keković, Anita Marić, Jasmina Đorđević, Božidar Šćepanović, Radovan Ognjanović i Seniha Kuč-Brnjičanin. Ono je sprovedeno u 17 opština u Crnoj Gori u 47 škola − 28 osnovnih i 19 srednjih, a njime su obuhvaćena 1.702 učenika (983 osnovaca i 719 srednjoškolaca). Anketiranje učenika obavljeno je tokom maja ove godine.
“Istraživanjem smo željeli ispitati mišljenje učenika o tome koliko su informisani o temama koje se tiču mita, korupcije, podmićivanja i slično; ko su im najčešće izvori informacija o korupciji; kakva je uloga škole u informisanju učenika o korupciji; koliko su sposobni da prepoznaju korupciju u svom okruženju; koliko je po njihovom mišljenju korupcija zastupljena u društvu, i u obrazovanju; u kojim situacijama je korupcija zastupljena u obrazovanju; koliko je korupcija zastupljena u njihovoj školi; koliko su spremni da prijave korupciju, i u kome bi je prijavili; koliko su spremni da i sami učestvuju u koruptivnim radnjama i u kojoj mjeri je zastupljena praksa odražavanja privatnih časova u školama”, ističu u Zavodu.
ĐACI INFORMISANI PUTEM MEDIJA
Najveći broj učenika smatra da je informisan o temama koje se tiču korupcije. Njihova informisanost povezana je: sa nivom škole (učenici srednjih škola vjeruju da su bolje informisani o korupciji od učenika osnovne škole), sa školskim uspjehom (učenici sa boljim uspjehom vjeruju da su bolje informisani o korupciji u odnosu na ostale učenike), sa obrazovanjem roditelja (učenici čiji roditelji imaju viši nivo obrazovanja vjeruju da su bolje informisani o korupciji), sa veličinom, teritorijalnim položajem i tipom škole (učenici iz velikih gradskih škola, kao i učenici gimnazije vjeruju da su bolje informisani o korupciji u odnosu na učenike drugih škola).
Najviše informacija o korupciji učenici dobiju putem sredstava javnog informisanja (radio, TV, novine, internet). U odnosu na njih, roditelji i nastavnici se značajno rjeđe navode kao izvor informacija. Nastavnici su zanemarljiv izvor informacija o korupciji. Kada su u pitanju ove teme, korupcija, mito, podmićivanje i sl. učenici najviše vjeruju informacijama koje dobiju od svojih roditelja.
ŠKOLE SE NE BAVE OVOM TEMOM
Škole se uopšte ne bave temom korupcije, bilo u redovnoj nastavi, bilo kroz posebna predavanja. Posljedica toga je iskrivljena slika učenika o ovoj pojavi (nerealno uvjerenje o poznavanju prirode ove pojave), kao i neravnopravnost učenika po pitanju informisanosti o korupciji (razlike između učenika obrazovanih i manje obrazovanih roditelja u sposobnosti prepoznavanja korupcije u svom okruženju).
U osnovnoj školi o korupciji se ili uopšte ne govori ili pojedini nastavnici spontano nešto govore o tome. U srednjoj školi tema korupcije najviše je prisutna u komunikaciji među učenicima. Đaci su veoma zainteresovani za ovu temu (većina ih smatra da bi u školi o tome trebalo govoriti više). Zainteresovanost je viša kod srednjoškolaca.
Istraživanje je pokazalo da je sposobnost učenika da prepoznaju korupciju u svom okruženju daleko ispod njihovog uvjerenja o upoznatosti sa ovim temama (učenici koji vjeruju da su potpuno ili prilično informisani o korupciji u stanju su da prepoznaju tek dvije od 14 ponuđenih koruptivnih radnji). Zapravo, oni su u stanju da prepoznaju samo one koruptivne radnje koje su često prisutne u medijima (davanje novca policajcu kako bi se izbjegla kazna i nuđenje novca radi dobijanja zapolenja), dok su za većinu ostalih praktično „slijepi“. Poznavanje korupcije od strane učenika pod uticajem je niza faktora među kojima su uspjeh i obrazovanje roditelja posebno istaknuti, što samo potvrđuje važnost škole koja treba da obezbijedi jednakost učenika na informisanje i da bude korektiv u njihovo informisanju.
Korupcija u obrazovanju je povezana sa nizom drugih faktora. Koruptivnim radnjama češče su izloženi učenici u većim nego u manjim školama, češće u gradskim i centalnim nego u seoskim i prigradskim školama. Kako bi postigli uspjeh, nedozvoljena sredstva češće koriste učenici čiji roditelji imaju viši nivo obrazovanja. Učenici boljeg i učenici lošijeg uspjeha koriste različita nedozvoljena sredstva (prvi djeluju preventivno, nastoje da obezbjede bolje uslove, češće prepisuju i izbjegavaju časove, a drugi reaguju na neuspjeh i češće vrše otvoren pritisak na nastavnika i traže da im se poprave ocjene). Djevojčice se razlikuju od dječaka u koriščenju ovih radnji.
NISU SPREMNI DA SE SLUŽE KORUPCIJOM
Većina učenika kaže da nije spremna da se u školi služi korupcijom, ali i pored toga, većina prepisuje i većina opravdava časove sa kojih namjerno izostaje. I druga istraživanja pokazuju da su prepisivanje i namjerno izostajanje sa časa već ustaljeni dio školske kulture (ova pojava je prisutna u gotovo svim školama, karakteristična je za sve učenike, na nju se unaprijed računa i ponavlja se iz godine u godinu). Petnaest od 100 učenika kaže da bi dali mito nastavniku ako bi to bio uslov da dobiju željenu ocjenu. Spremnost na korupciju veća je kod učenika srednjoškolaca nego osnovaca. Prepisivanje, pravdanje časova, pomaganje drugu da ne ponavlja razred, popravljanje uspjeha na kraju godine najčeće su koruptivne radnje u kojima su učenici lično učestvovali. Prepisivanjem se služi svaki drugi učenik. Učenici srednjih škola češće su pribjegavali prepisivanju, pravdanju časova i traženju načina da budu raspoređeni u željeno odjeljenje. Prepisivanjem i pravdanjem časova više se bave djevojčice nego dječaci. Dječaci češće otvoreno vrše pritisak na nastavnika da im popravi ocjenu i traže način da poprave uspjeh na kraju godine. Za učenike slabijeg uspjeha karakteristično je: traženje veze prilikom upisa u školu, kao i načina da unaprijed znaju pitanja na testu, otvoreni pritisak na nastavnike da poprave ocjenu, traženje načina da se popravi uspjeh na kraju godine. Vrlodobri i odlični učenici češće traže način da ih rasporede u odjeljenje koje žele, češće prepisuju i češće pravdaju časove.
(NE)SPREMNI DA PRIJAVE KORUPCIJU?
Svaki drugi učenik je spreman da prijavi korupciju od strane nastavnika i to je više izraženo kod srednjoškolaca. Đaci su, međutim, daleko manje spremni da prijave korupciju drugih učenika. Tek oko 15 odsto njih kaže da bi prijavili drugog đaka ukoliko bi saznali da je preko veze, nepravedno, ostvario neku korist za sebe. Učenci srednjih škola manje su spremni da prijave korupciju drugog učenika. Bez obzira da li se radi o osnovcima ilio srednjoškolcima, roditelji i drugovi iz odjeljenja su subjekti kojima bi se učenici najprije obratili u slučaju iskustava sa korupcijom. Povjerenje u stvarne izvore moći daleko je manja u odnosu na ove.
SVAKI DRUGI UČENIK UZIMA PRIVATNE ČASOVE
Svaki drugi učenik tokom školovanja uzima privatne časove, nešto češće u srednjoj nego u osnovnoj školi. Te časove češće koriste vrlodobri i odlični učenici, kao i oni čiji su roditelji više obrazovani. U osnovnoj školi uzimanje privatnih časova karakteristično je za velike gradske škole, najviše u centralnoj regiji. U srednjoj školi privatne časove načeće uzimaju gimnazijalci, i najviše u centralnoj regiji.
Procenat učenika koji trenutno uzima privatne časove značajno se razlikuje od škole do škole i kreće se od četiri odsto do 68 odsto u osnovnoj školi, odnosno od dva odsto do 64 odsto u srednjim školama. Od učenika koji trenutno uzimaju privatne časove, njih oko četiri odsto je kod nastavnika koji je zaposlen u njihovoj školi, a oko dva dosto kod nastavnika koji im predaje taj predmet.
NEOPHODNA PROMJENA ŠKOLSKE KULTURE
Istraživanje je pokazalo da na pojavu korupcije u obrazovanju, kada su u pitanju učenici, presudno utiču dva faktora: kontekst (školska kultura) i stav učenika prema korupciji (usvojeni sistem vrijednosti).
Zaključak je da prevencija treba da obuhvati: mijenjanje školske kulture u kojoj su poklanjanje ocjena i prepisivanje, popravljanje uspjeha na kraju godine, pravdanje časova sa kojih se namjerno izostaje, upis učenika preko veze i pravljenje posebnih odjeljenja uobičajena pojava; mijenjanje prakse ocjenjivanja koja je jedan od osnovnih pokretača korupcije u obrazovanju; razvijanje kod mladih sistema vrijednosti (poštenje, upornost...); uključivanje tema o korupciji u formalne programe; otvoren razgovor o slučajevima.
Nakon sprovedenog istraživanja Zavod za školstvo planira da realizuje savjetovanje sa predstavnicima đačkih parlamenata svih osnovnih i srednjih škola i nastavnicima koji koordiniraju njihovim radom. Nakon savjetovanja, škole su u obavezi da realizuju određene aktivnosti sa učenicima sa ciljem podizanja svijesti o pojavi korupcije u obrazovanju, kao i o odupiranju izazovima koje korupcija sa sobom nosi.
Pripremila: Lj. V.