Jedan od segmenata Analize sektora obrazovanja u Crnoj Gori 2015-2020. godine bio je uticaj pandemije COVID-19.
S obzirom na to da obrazovni sistem nije bio pripremljen za obrazovanje na daljinu u vanrednim okolnostima i da je široka upotreba digitalnih medija još uvijek u ranoj fazi, prelazak na ovaj novi oblik pružanja usluga u području obrazovanja bio je, kako se očekivalo, praćen ograničenjima. Ukupna ocjena kvaliteta obrazovanja na daljinu tokom zaključavanja u Crnoj Gori od strane roditelja negativna je, a tokom pandemije, nakon godinu dana iskustva, situacija je postala još gora.
Više od 60 odsto roditelja odgovorilo je da su učenici tokom obrazovanja na daljinu u proljeće 2020. stekli manje znanja i vještina nego što bi bio slučaj da je nastava izvođena u učionici, dok je u 2021. godini procenat onih koji su tako odgovorili iznosio 83 odsto.
Odgovori učenika potvrđuju ove procjene. Tako 60 odsto adolescenata smatra da su naučili manje putem obrazovanja na daljinu nego što bi bio slučaj u redovnoj nastavi, a godinu dana kasnije bili su kritičniji prema svim modalitetima obrazovanja na daljinu i pesimističniji prema efektima tog načina učenja nego što su bili na početku pandemije.
Roditelji su 2020. godine uglavnom bili zadovoljni isključivo komunikacijom sa školom (80 odsto ispitanika), dok su ostali aspekti školovanja – ocjenjivanje, kvalitet sadržaja i ukupna organizacija, ocijenjeni manje pozitivno.
Ocjene roditelja postale su nešto kritičnije 2021. godine, kako za organizaciju rada škola tokom pandemije, tako i za obrazovanje na daljinu.
Iako je IKT oprema za učenje na daljinu nedostajala u oko 20 odsto domaćinstava, raznovrsnost platformi za učenje, kreiranih u proljeće 2021, stvorila je dodatni problem roditeljima i učenicima, što je pogoršalo probleme prilagođavanja novim alatima. Različite aplikacije za komunikaciju korišćene su, pored televizije, tokom realizacije projekta „Uči doma“ na servisu YouTube, i to uglavnom Viber (koji 50 odsto roditelja smatra najefektivnijim alatom za obrazovanje na daljinu). U svega 30 odsto slučajeva navedena je upotreba onlajn platforme za učenje. Situacija se promijenila uvođenjem MS Teamsa, koji je postao preferirani alat za učenje.
Na početku zatvaranja škola, vještine nastavnika za korišćenje IKT za obrazovanje na daljinu bile su niske u Crnoj Gori. Tokom narednih mjeseci, oko 4.300 nastavnika iz svih škola u Crnoj Gori prošlo je dvodnevnu obuku o korišćenju platforme Microsoft Teams za digitalno obrazovanje, u organizaciji MEIS-a. Škole su sve sastanke izmjestile na internet, što im je pomoglo da se upoznaju s digitalnim alatima. Ipak, jaz u vještinama, posebno u odnosu na EU-27 ostaje veliki.
OGRANIČENJA U POGLEDU KURIKULUMA I PEDAGOŠKOG RADA
Nastava putem televizije, iako je dobro poslužila u svrhu brze reakcije, nije doprinijela kvalitetu nastavnog plana i programa. Kurikulum usmjeren na ishode i kompetencije sveden je na najvažnije ishode, a revidirano je i planiranje na nivou škole kako bi se sadržaj programa prilagodio konceptu nastave putem televizije. Stoga su sve škole imale isti raspored tokom perioda u kome su bile zatvorene, a autonomija škole i nastavnika u pogledu odluka u vezi s kurikulumom bila je ozbiljno narušena. S druge strane, digitalni sadržaj nije pripremljen i ponuđen nastavnicima, čak ni u smislu dobrih primjera koji bi mogli da posluže u pogledu orijentacije tokom njihove sopstvene pripreme – stoga su nastavnici bili prepušteni sebi u namjeri da iznađu načine za prevazilaženje izazova. Iako se Microsoft Teams uglavnom koristio tokom školske 2020/2021. godine i, iako su neke škole u potpunosti prešle na nastavu putem interneta, oko polovine nastavnika nije koristilo interaktivne funkcije ove platforme, već je ograničilo nastavu na slanje materijala.
Ovi materijali ocijenjeni su kao opterećujući, posebno u nižim razredima, naročito zbog toga što su roditelji imali obavezu da ih štampaju ili prepisuju. Osim toga, ne postoje dokazi, čak i kada je nastava bila interaktivna, da je bila naprednija u smislu korišćenja digitalnih opcija – poput dijeljenja učenika u virtuelne grupe, korišćenja aplikacija kao Jamboard ili Forms, videa i sl. za motivisanje i aktivnije iskustvo učenja. Nastavnici su se najčešće odlučivali za prikazivanje PowerPoint prezentacija i predavanje.
Posljedica nedostatka digitalnog kurikuluma i mogućnosti za pedagoški rad na taj način, je pad motivacije učenika. Više od 70 odsto roditelja navelo je kako je njihovo dijete izgubilo motivaciju i radne navike tokom obrazovanja na daljinu. Oni se takođe žale da im je potrebna veća podrška škola, posebno u vezi s predmetima u kojima roditelji ne posjeduju znanja i vještine kako bi pomogli svojoj djeci.
Adolescenti takođe navode da 50 odsto njih više i ne prati nastavu putem televizije jer je smatraju nezanimljivom. Umjesto toga, više su orijentisani ka interakciji i sadržajima na internetu.
U sklopu istraživanja o stavovima učenika o školovanju tokom 2020/2021. učenici srednjih škola takođe su iskazali nezadovoljstvo – 36 odsto od skoro 4.000 ispitanika bilo je nezadovoljno, 37 odsto djelimično nezadovoljno onlajn nastavom organizovanom u prvom polugodištu. Oko 50 odsto učenika tvrdilo je da je kurikulum isuviše zahtjevan, oko 50 odsto je navelo da im nedostaje interakcija i komunikacija uživo sa svojim nastavnicima.
Tokom drugog polugodišta, s većom autonomijom škola u pogledu organizacije nastave, došlo je do promjene viđenja učenika, pa je 57 odsto njih izjavilo da su zadovoljni i da ne predlažu nikakve promjene.
IZAZOVI PRILIKOM OCJENJIVANJA
Ocjenjivanje tokom obrazovanja na daljinu predstavljalo je izazov za neke roditelje, ključne aktere s kojima su obavljeni intervjui, ali i same učenike. Modalitet ocjenjivanja učenika nije prilagođen digitalnom okruženju i ostao je prilično tradicionalan, s tim da su sniženi kriterijumi. U principu, roditelji nisu bili veoma nezadovoljni. Oni su primijetili da manjak praćenja i sniženi kriterijumi ocjenjivanja nisu imali negativan uticaj na djecu, dok su se ključni akteri osvrnuli na potrebu za promjenom načina ocjenjivanja s pretežno sumativne procjene na formativnu. Adolescenti navode da su bili u potpunosti preopterećeni domaćim zadacima – 70 odsto njih požalilo se u vezi s ovim aspektom nastave.. Srednjoškolci su bili veoma zabrinuti kako će izgledati maturski ispit na kraju školske godine s obzirom na to da je njihovo obrazovanje poremećeno i otežano.
Roditelji u Crnoj Gori navode promjene u psihosocijalnom funkcionisanju svog djeteta koje su slične onima na koje se ukazuje u brojnim međunarodnim studijama. Više od 70 odsto učenika osjećalo je preopterećenost i naglasilo važnost mentalnog zdravlja za vrijeme krize izazvane virusom COVID-19, tvrdeći da im nije na raspolaganju dovoljno psihološke i psihosocijalne pomoći. Adolescentima je najviše nedostajalo druženje s vršnjacima (85,7 odsto).
UTICAJ KRIZE NA PRAVIČNOST
Kriza izazvana pandemijom uticala je i na pravičnost u obrazovanju. U Crnoj Gori je u posebnom riziku bio veliki dio djece iz romske zajednice, djece pogođene siromaštvom i djece s posebnim obrazovnim potrebama.
Prelazak na onlajn obrazovanje uticao je na djecu iz ranjivih grupa u Crnoj Gori na više načina, povećavajući rizik od društvene isključenosti. Osim toga, pandemija je još dodatno pogodila romsku i egipćansku zajednicu, gurajući je iz siromaštva u ekstremno siromaštvo.
Nejednak pristup tehnološkoj infrastrukturi prvi je i najvidljiviji nepovoljan faktor koji utiče na djecu iz ranjivih grupa, posebno djecu iz romske i egipćanske zajednice, kao i djecu koja žive u siromaštvu. U Crnoj Gori 21 odsto domaćinstava s djecom školskog uzrasta nema računar s internet konekcijom, 51 odsto nema tablet računar s internet konekcijom, a oko jedan odsto ne posjeduje televizor.
U romskoj i egipćanskoj zajednici svega 54,2 odsto domaćinstava ima pristup internetu, a samo 15 odsto računar kod kuće. Ovi procenti ukazuju na ozbiljan digitalni jaz između opšte populacije i onih koji žive u siromaštvu, uključujući Rome i Egipćane, koji nisu imali priliku da intenzivnije koriste IKT izvan škole za izradu školskih zadataka i da steknu digitalne kompetencije, kao ni da se naviknu na oslanjanje na IKT za rješavanje problema. Stoga, mnoga romska i egipćanska djeca nisu mogla da učestvuju u onlajn obrazovanju koje je uvedeno. Škole su organizovale alternativna rješenja za nastavu za djecu koja ne posjeduju IKT opremu, pripremajući štampani materijal za učenje koji je potom distribuiran porodicama. Registrovane su donacije tableta najugroženijim grupama od strane MP i drugih donatora koji bi se koristili za učenje na daljinu.
Podrška roditelja učenju djece tokom obrazovanja na daljinu slabija je u porodicama koje su pogođene siromaštvom zbog niskog nivoa obrazovanja odraslih.
Većina porodica iz najnižeg socio-ekonomskog statusa suočila se i s povećanim rizikom od gubitka ionako skromnih prihoda, jer su se tržišta i sistemi roba i usluga zatvarali tokom zaključavanja. Time je dodatno pogoršana neizvjesnost koja bi mogla uticati na vrijeme, strpljenje i energiju roditelja koji su potrebni za podršku djeci. Uz to, iz istih razloga, djeca su postala opterećenija većim brojem kućnih poslova. Osim toga, takva stresna situacija može izazvati i pojavu porodičnog nasilja, što negativno utiče ne samo na dobrobit djece, već i na njihove kapacitete za učenje i uključivanje u rad koji se odnosi na školske obaveze. Istraživanja pokazuju da se porodično nasilje povećavalo tokom trajanja mjera zatvaranja škola i da je bilo prisutnije u porodicama s više djece.
U slučaju djece s posebnim obrazovnim potrebama, pored prepreka povezanih s niskim primanjima porodica, njihova situacija postala je složenija tokom krize zbog nedostatka osnovnih usluga i podrške u školama, dnevnim i resursnim centrima – zbog zatvaranja škola i dodatnih preventivnih mjera.
Lj. V.
Izvor: UNICEF Crna Gora