Tehnološki razvoj postavlja pred stručno obrazovanje stalno nove zadatke. Ono, prije svega, treba da odgovori na zahtjeve tržišta rada novim zanimanjima i vještinama. O tome koliko je srednje stručno obrazovanje u Crnoj Gori spremno za te izazove, razgovarali smo sa direktorom Centra za stručno obrazovanje Duškom Rajkovićem.
Strategija stručnog obrazovanja u Crnoj Gori (2020-2024) postavila je pred aktere ovog nivoa obrazovanja veoma ambiciozne ciljeve. Koliko su oni dostižni, s obzirom na to da se nastava u prethodne dvije godine realizovala u uslovima pandemije COVID-19?
Ciljevi koji su predviđeni Strategijom razvoja stručnog obrazovanja u Crnoj Gori (2020-2024), a koji su u nadležnosti Centra za stručno obrazovanje, realizovani su kroz aktivnosti definisane Akcionim planom za period 2020-2021. godine u okolnostima koje su to omogućile. Izrada standarda zanimanja, standarda kvalifikacija i obrazovnih programa, sprovedena je korišćenjem hibridnog modela i ni u jednom trenutku se sa tim nije stalo, bez ozbzira na pandemiju. Sa radnim grupama se radilo onlajn, a u manjim grupama uživo, uz poštovanje propisanih mjera. Na isti način su realizovane sve planirane obuke nastavnika, direktora, pedagoga, koordinatora za praćenje realizacije modularizovanih obrazovnih programa. Pandemija je uticala na veću upotrebu onlajn alata, pa su formirani timovi od nastavnika po sektorima, pedagoga, koordinatora, organizatora praktičnog obrazovanja u aplikaciji Microsoft Teams kako bi se školama pružila veća podrška u radu tokom pandemije. Takođe, formirani su timovi za pripremu završnog ispita za one učenike koji završavaju modularizovane obrazovne programe nivoa III i korišćeni su digitalni alati za pripremu materijala za izradu testa. Na zahtjev škola ili prema redovnom planu Centra, upriličene su savjetodavne posjete školama kada su se pregledale odjeljenjske knjige, organizovali sastanci sa upravom škole, sa pedagoškom službom, koordinatorima, nastavnicima, rješavali problemi i dileme na licu mjesta. Strategijom su bile predviđene aktivnosti koje su realizovane kroz značajne IPA projekte. Bez obzira na to što se nastava u prethodne dvije godine realizovala u uslovma pandemije, ciljevi iz Strategije su dostižni. Promijenjene okolnosti su uticale na razvoj kompetencija koje su se u hodu dostizale, ali smatramo da je sistem pružio adekvatan odgovor u datoj situaciji.
Svi nivoi obrazovanja suočili su se sa problemom realizacije nastave u periodu pandemije. Kako se ona odrazila na stručno obrazovanje?
Na osnovu praćenja rada škola, kao i istraživanja, proces obrazovanja učenika po prilagođenom načinu učenja imao je pozitivnih i negativnih posljedica na obrazovni sistem.
Pozitivne strane onlajn nastave su: veća samostalnost, odgovornost, aktivnost i autonomija u učenju. Pored udžbenika, učenici sada češće pretražuju internet i stručnu literaturu. Mijenjaju se i metode učenja: više je praktičnih, istraživačkih i problemskih zadataka. Do izražaja dolaze sposobnosti: rješavanje problema, kreativno i kritičko mišljenje. Komunikacija između nastavnika i učenika intenzivnija je i više individualna, učenici dobijaju povratne informacije koje su namijenjene upravo njima. Veća je uključenost roditelja, bolji uvid u način rada i nastavne sadržaje.
Negativne strane ovog vida nastave su: izostanak neposrednog kontakta, emocija koje se javljaju u neposrednoj komunikaciji, pedagoške bliskosti sa nastavnikom i drugim učenicima. U onlajn nastavi nijesu problem sadržaji, već vođenje učenja, nemogućnost neposrednog reagovanja na nedoumice, nejasnoće, pitanja koja bi učenici u neposrednoj nastavi postavili. Problem je i što nastavnici nemaju realnu sliku o radu učenika: da li je rad samostalan ili nije, kao i to što kontrolni zadaci i testovi ne daju realnu sliku o znanju učenika. Ovakav vid nastave stavlja učenika u neravnopravan položaj u materijalnom (nejednaki uslovi) i socijalnom (nejednaka pomoć) smislu. Problem je bio i u preopterećenosti nastavnika i učenika itd.
Škole su kombinovanim izvođenjem nastave, dio onlajn, a dio u školi na svakih nedjelju ili petnaest dana, pokušali da što je moguće više izbjegnu negativne posljedice, a zadrže pozitivne strane nastave na daljinu. Sadržaji u programima nijesu redukovani i svi ishodi učenja su dostignuti, ali nije posvećeno dovoljno vremena metodama i načinu dostizanja ishoda učenja. Ovo je posebno izraženo kod praktične nastave, jer je preporuka od strane institucija bila da se praktična nastava organizuje u školi, ako nema mogućnosti kod poslodavaca, bilo da se radi o školskom ili dualnom obliku obrazovanja. To je u nekim školama i učinjeno, jer poslodavci nijesu mogli da prihvate učenike zbog obaveznih zdravstvenih mjera i ekonomske situacije.
U istraživanju na pitanje koliko je nastava bila uspješno relizovana, većina ispitanika je odgovorila da je nastava bila uglavnom uspješna, od čega direktori smatraju da je uglavnom uspješna sa preko 93 odsto, nastavnici sa preko 78 odsto, roditelji sa preko 65 odsto i učenici sa preko 55 odsto.
Na osnovu svega ovoga može se zaključiti da posljedice prilagođene nastave neće imati veći uticaj ni na obrazovni sistem ni na nastavak obrazovanja učenika, a ovome posebno doprinosi što je ova školska godina nastavila sa redovnim školskim oblikom obrazovanja učenika.
Živimo u periodu kada se potreba za pojedinim zanimanjima veoma brzo mijenja, pa je zato neophodan fleksibilan sistem stručnog obrazovanja koji se veoma brzo prilagođava potrebama tržišta rada. Koliko se u tome uspjelo?
Da bi obrazovni sistem mogao da odgovori efikasno i kvalitetno na potrebe tržišta rada i poslodavaca potrebno je da se kontinuirano vrši analiza obrazovnih potreba, planira razvoj kadrova i blagovremeno uputi zahtjev za izradu nedostajućih stručnih kvalifikacija Centru.
Programi za nedostajućim kompetencijama i vještinama mogu se za kraće vrijeme pripremiti, kao i programi stručnog usavršavanja i specijalizacije, jer je manje zahtjevna procedura za njihovu izradu.
Smatram da se mnogo veća pažnja mora posvetiti planiranju kadrova u svim sektorima kako bi obrazovni sistem mogao da odgovori na zahtjeve koji dolaze iz privrede i drugih oblasti.
Novim metodologijama za razvoj obrazovnih programa i programa obrazovanja odraslih, ostvarena je jasnija povezanost formalnog obrazovanja i neformalnog učenja. Programi se rade na osnovu standarda zanimanja kao bazičnog dokumenta koji kreiraju predstavnici privrede kao članovi radne grupe. Oni su ti koji imaju direktan uticaj na razvoj kvalifikacija, bilo da se radi o formalnom ili neformalnom sistemu obrazovanja i standardi zanimanja su odraz onoga što je tržištu rada potrebno, kao i onoga što predstavlja trend u odgovarajućoj stručnoj oblasti. Prema metodologiji, a u skladu sa zakonom, jedan obrazovni program obuhvata više stručnih kvalifikacija. Pojedinačno gledano, sadržaj svake stručne kvalifikacije isti je za mlade i odrasle. Ukoliko odrasla osoba uspješno završi program obuke, odnosno program neformalnog učenja, ona će steći ista znanja i vještine kao i učenik za tu konkretnu stručnu kvalifikaciju. Dakle učenik kroz obrazovni program stiče više stručnih kvalifikacija, a odrasli pojedinačne.
Stalno se insistira na stručnom obrazovanju koje omogućava vještine, kompetencije i kvalifikacije za zapošljivost i mobilnost na tržištu rada? Koliko je taj sistem obrazovanja dostižan?
S obzirom na to da se svi programi u stručnom obrazovanju rade na osnovu standarda
zanimanja koje definišu predstavnici privrede, najprije na okruglim stolovima kada se diskutuje i analizira potreba tržišta rada u određenim sektorima, kao i da su predstavnici privrede spremni da učestvuju u svim fazama razvoja kvalifikacija sve do obrazovnog programa, stvoreni su preduslovi da se stručno obrazovanje dobro sistemski postavi. Osim predstavnika privrede, u radnim grupama se nalaze predstavnici fakulteta i škola, kao i relevantnih institucija sistema koji rade u sinergiji godinu dana na razvoju kvalifikacije u formalnom obrazovanju. Osim toga, predstavnici privrede su više puta izrazili spremnost da pruže direktnu podršku učenicima i nastavnicima u vidu realizacije praktične nastave, gostovanja na časovima, obukama učenika i nastavnika (posebno u IT sektoru), opremanju škola ili učešća u zajedničkim projektima kroz konzorcijume i sl. Učešće privrede u podizanju kvaliteta stručnog obrazovanja je značajno, a samim tim, stvaraju se bolji uslovi za zapošljivost i mobilnost na tržištu rada. Centar za stručno obrazovanje je tokom 2019. i 2020. godine učestvovao u regionalnom TO REGOS projektu koji je finansirala Austrijska razvojna agencija, u okviru kog su urađeni regionalno zasnovani standardi zanimanja i standardi kvalifikacija iz oblasti građevinarstva (Moler, Podopolagač, Keramičar i Monter suve gradnje) i turizma i ugostiteljstva (Hotelsko-restoranski tehničar) koji su usaglašeni između šest ekonomija Zapadnog Balkana (Albanije, Bosne i Hercegovine, Sjeverne Makedonije, Crne Gore, Srbije i Kosova) čime je povećan kvalitet dokumenata usklađenih sa potrebama tržišta rada i data je veća mogućnost za mobilnost radne snage u regionu. Sličan projekat, pod nazivom EQET SEE, realizovaće se tokom ove i u naredne dvije godine, kada će se raditi regonalno zasnovani standardi zanimanja i standardi kvalifikacija iz oblasti poljoprivrede i mašinstva u istih šest ekonomija.
Od 2017. godine počinje primjena modularizovanih obrazovnih programa. Koliko je tih programa do sada pripremljeno, da li su njima obuhvaćena sva zanimanja i koliko ste zadovoljni njihovim uvođenjem?
U skladu sa Metodologijom koja se primjenjuje od 2017. godine urađeno je i usvojeno 65 modularizovanih obrazovnih programa. Meotodologija i prvih 10 modularizovanih obrazovnih programa, urađeni su uz međunarodnu podršku u okviru IPA projekta „Modernizacija obrazovnih programa u stručnom obrazovanju i obuka nastavnika 2016-2017“.
Novine koje su uvedene tokom realizacije IPA projekata vezanih za podršku reformi stručnog obrazovanja (koja svakako predstavlja kontinuirani proces), jesu moduli u obrazovnim programima koji predstavljaju cjelinu, odnosno bolju povezanost teorijskih i praktičnih znanja. To znači da se u okviru modula učenik osposobljava za dostizanje određenih stručnih kompetencija koje su definisane standardima zanimanja. Nijedan modul nije u programu slučajno već on potiče iz potrebe privrede da se dobije kadar koji je stručno osposobljen za obavljanje odgovarajućih poslova. Povećan je broj časova praktične nastave u skladu sa svim međunarodnim preporukama. Uvedeni su obavezni časovi u okviru stručnih modula koji se realizuju kod poslodavca u realnom radnom okruženju na svim nivoima obrazovanja, a ne samo u dualnom obrazovanju. Programi su svakako urađeni tako da predstavljaju i vertikalnu prohodnost ka fakultetima.
Druga novina koja je uvedena u okviru modularizovanih obrazovnih programa su ključne kompetencije na kojima se u stručnom obrazovanju posebno insistira. To znači da se pored struke, učenik osposobljava za komunikaciju na maternjem i stranom jeziku, za matematičku kompetenciju i kompetenciju u prirodnim naukama i tehnologiji, za digitalnu kompetenciju, ličnu i socijalnu, odnosno kompetenciju učiti kako učiti, građansku, preduzetničku i kulturološku kompetenciju. Evropska komisija ih je propisala osam i sve se nalaze u modularizovanim obrazovnim programima. Međutim, to ne znači da za svaku od njih treba da postoji poseban predmet ili modul, već su te ključne kompetencije ugrađene kroz kompletan obrazovni program koji treba posmatrati kao cjelinu iz ugla učenika, a ne kao pojedinačne nepovezane predmete. Ono na čemu su eksperti IPA Projekta posebno insistirali jeste upravo korelacija i povezanost opšteobrazovnih predmeta i stručnih modula, kao i timski rad, zajedničko planiranje i realizacija nastave na način da se učenici što bolje pripreme za dostizanje svih ishoda učenja definisanih programima.
Ovakvi obrazovni programi omogućavaju da učenici koji napuste školovanje u određenoj fazi, dobiju stručnu kvalifikaciju ili kvalifikaciju nižeg nivoa obrazovanja u zavisnosti od toga kako su pojedinačni programi koncipirani. Takođe, prema ovakvoj metodologiji, sistem je fleksibilan tako da učenici sa posebnim obrazovnim potrebama ili pripadnici marginalizovanih grupa, dobijaju velike mogućnosti u smislu da mogu ostvariti kvalifikaciju prepoznatu na tržištu rada završetkom jednog dijela programa, a mogu i nastaviti školovanje kasnije ukoliko to budu željeli.
Od školske 2017/2018. godine realizuje se dualni sistem obrazovanja. U početku je zabilježen rast interesovanja i učenika i poslodavaca. Kakva je sada situacija, s obzirom na to da je pandemija COVID-19 uticala na ekonomsko stanje?
Analizirajući novonastalu situaciju izazvanu pandemijom COVID-19 možemo biti zadovoljni. Trenutno imamo oko 600 učenika u dualnom sistemu obrazovanja i oko 60 novih poslodavaca koji su uključeni ove školske godine, ali se svakako nadam boljim uslovima u narednoj školskoj godini. Planiramo intenzivne aktivnosti na unapređenju ovog sistema uz održivo povećanje broja učenika, novih poslodavaca, a sve u cilju podizanja kvaliteta praktičnog obrazovanja.
Cilj ovog sistema je tješnje povezivanje obrazovanja sa tržištem rada, jer učenici praktičnu nastavu imaju kod poslodavaca. Da li je taj cilj ostvaren?
NOK (Nacionalni okvir kvalifikacija) je uspostavljen na osnovama najboljih evropskih praksi, a one se odnose na mogućnost da kvalifikacije koje se stiču u obrazovnom sistemu Crne Gore budu savremene, relevantne u odnosu na potrebe privrede, a da sam sistem omogućava i vertikalnu i horizontalnu prohodnost, pa samim tim i cjeloživotno učenje koje postaje važno za sve građane. Značajnu ulogu kada je reč o kreiranju sistema kvalifikacija i njegovog usklađivanja sa potrebama tržišta rada dobili su poslodavci – od analize sektora i sektorskih potreba, preko učešća u razvoju standarda zanimanja, standarda kvalifikacija do učešća u realizaciji praktične nastave. Na privredi je sada da iskoristi te mogućnosti i ponudu obrazovanja uskladi sa svojim potrebama.
Cilj je ostvaren, sada nam predstoji da sve aktivnosti povezivanja tržišta rada i obrazovnog sistema podižemo na unapređenje standarda koji su postavljeni.
Cilj nam je da koristimo sve resurse privrede u interesu učenika i privrede.
Česta primjena epidemioloških mjera sigurno se odrazila na praktičnu nastavu. Kako je ona funkcionisala prethodnih godina i da li su đaci stekli neophodna znanja za tržište rada?
Pretpostavljali smo da u prilagođenoj i onlajn nastavi, praktični dio nastave je teže organizovati i da se neće u potpunosti realizovati u skladu sa obrazovnim programom. Dobili smo odgovor da je u 60 odsto stručnih škola praktična nastava realizovana u potpunosti, a u preostalih 40 odsto djelimično. Najčešće navedeni razlozi zbog kojih nije realizovana praktična nastava odnose se na prelazak sa redovne na onlajn nastavu usljed proširenja pandemije i zatvaranja velikog broja objekata u kojima su učenici obavljali praksu. Poslodavci u takvim uslovima nijesu mogli organizovati nastavu, pa su škole učenicima organizovale praktičnu nastavu u školskim kabinetima i radionicama za sve programe koji nijesu imali mogućnost obavljanja praktične nastave kod poslodavaca, a koji su bili zatvoreni zbog pandemije. Procenat realizacije praktične nastave u školi je veoma visok. Veliki broj škola je čak u potpunosti realizovao praktičnu nastavu u školi.
Kod poslodavaca koji su bili u potpunosti otvoreni sve vrijeme trajanja pandemije realizacija nastave je bila preko 90 odsto. Ovo se uglavnom odnosi na obrazovne programe koji su nivoa tri. U okviru većeg broja obrazovnih programa nivoa četiri praktična nastava realizovana je u školi, dok će se obavezni dio nastave kod poslodavaca sprovesti nakon završetka nastavne godine.
Složeni zadaci zahtijevaju stalno profesionalno usavršavanje nastavnika u srednjim stručnim školama. Da li su u tom segmentu dostignuti postavljeni ciljevi i kako se pandemija odrazila na taj veoma važan aspekt?
Usljed pandemije COVID-19, obrazovni sistemi u Crnoj Gori i u svijetu suočili su se sa veoma izazovnom situacijom koja je zahtjevala da se na brz, efikasan i profesionalan način pripreme i realizuju nastava i učenje na daljinu. Pandemija je „pogurala“ obrazovne sisteme u virtuelno okruženje testirajući spremnost prosvjetnih vlasti i praktičara da organizuju kvalitetno učenje za sve, naročito za osobe iz ranjivih grupa.
Upravo ove okolnosti doprinijele su da u potpunosti budu ispunjena dva ključna cilja profesionalnog razvoja i na njih možemo biti posebno ponosni kada je u pitanju stručno usavršavanje nastavnika.
Prvi cilj koji je ispunjen tokom ove krize jeste da nastavnici uviđaju značaj proaktivnog odnosa u učenju, percipiraju sebe kao aktivne učesnike stručnog usavršavanja i razumiju ličnu i profesionalu odgovornost u tom procesu. Od pasivnih učesnika stručnog usavršavanja postali su inicijatori svog učenja.
Drugi ispunjeni cilj je da nastavnici više ne dovode u pitanje primjenu digitalnih tehnologija i potrebu da se unaprijede digitalne kompetencije, jer su uvidjeli njen značaj. Njihova pitanja se tokom stručnog usavršavanja umjesto na dosadašnja „zašto“, sada odnose na „kako“.
Stalno se potencira i inkluzivnost u stručnom obrazovanju. Učenicima sa posebnim obrazovnim potrebama omogućena je postupnost u sticanju kvalifikacija nivoa ili stručnih kvalifikacija. Kakvi su rezultati?
Za učenike sa posebnim obrazovnim potrebama je ključno pravovremeno i adekvatno usmjeravanje u obrazovni program koji je odgovarajući prema učenikovim interesovanjima i mogućnostima. Našim učenicima je od osnovne škole omogućena individualna podrška prilikom prelaska u sistem stručnog obrazovanja, kao i tokom procesa obrazovanja. Školovanje u sistemu stručnog obrazovanja vodi ka sticanju kvalifikacija nivoa obrazovanja, stručnih kvalifikacija, kao i djelimičnih kvalifikacija. Cilj je da se učenici obrazuju za tržište rada, da tokom obrazovanja ovladaju predviđenim ishodima učenja, u skladu sa svojim mogućnostima, i budu spremni da obavljaju sve ili samo dio poslova koji se predviđaju standardom određenog zanimanja. U toku ove školske 2021/2022. godine imamo oko 260 učenika sa rješenjem o usmjeravanju, koji se uz stalno praćenje nesmetano obrazuju u programima stručnog obrazovanja, u skladu sa svojim individualnim mogućnostima.
U fokusu je i prevencija odustajanja od škole, prije svega đaka koji dolaze iz marginalizovanih grupa. Kako to funkcioniše?
Crna Gora je, kao dio evropske zajednice, u obavezi da prati stopu osipanja učenika. To se sistemski radi već duži niz godina. Stopa osipanja kod nas, u poređenju sa evropskim zemljama, nije velika i uvijek je ispod zacrtanih 10 odsto. Učenici iz marginalizovanih grupa, sa slabijim uspjehom iz osnovne škole, koji pohađaju obrazovne programe nivoa III su naročito u fokusu mjera prevencije odustajanja od škole, jer je cilj da svi mladi budu osposobljeni za obavljanje nekog posla i imaju potvrdu o kvalifikaciji. Mjere koje se sprovode su praćenje od strane razrednih starješina, stručnih službi škola u saradnji sa roditeljima i po potrebi socijalnom službom. Fleksibilni programi u stručnom obrazovanju, kojima se u okviru jednog programa dostižu kvalifikacije različitog nivoa, kako stručne tako i kvalifikacije nivoa obrazovanja, omogućavaju učenicima koji ranije napuštaju školovanje da ipak dobiju određenu kvalifikaciju.
Socijalni partneri su od početka reforme obrazovnog sistema uključeni na nacionalnom nivou u procese definisanja strategija razvoja i ciljeva promjena u obrazovanju. Koliko ste zadovoljni nihovim angažovanjem i saradnjom posebno u periodu pandemije?
Privredna komora, Unija poslodavaca i Zavod za zapošljavanje su od osnivanja Centra za stručno obrazovanje uključeni u sve važne aktivnosti koje su realizovane na polju stručnog obrazovanja i obrazovanja odraslih. Predstavnici ovih partnerskih ustanova su članovi radnih grupa za izradu strateških dokumenata, programa, kao i u aktivnostima koje se organizuju u cilju promocije stručnog obrazovanja, obrazovanja odraslih i cjeloživotnog učenja.
U toku pandemije Centar je organizovao panel na temu „Uticaj pandemije COVID-19 na budući razvoj sistema obrazovanja odraslih u Crnoj Gori – ključni izazovi“ u okviru manifestacije ,,XIX Dani obrazovanja i učenja odraslih“ u kojem su panelisti bili iz institucija socijalnog partnerstva. Takođe, sve edukativne aktivnosti koje su organizovane od strane Privredne komore, Unije poslodavaca u vrijeme pandemije bile su otvorene za učešće predstavnika Centra i zainteresovanih obrazovnih ustanova.
Bez obzira na pandemiju, saradnja sa socijalnim partnerima je kontunuirana i kvalitetna. Posebno ističemo saradnju sa Privrednom komorom Crne Gore sa kojom učestvujemo u brojnim aktivnostima, kao što su regionalni projekti za izradu regionalno zasnovanih standarda zanimanja: TO REGOS i EQET SEE, Erasmus+ projekat INTERVET i CTM koji se odnosi na razmjenu učenika i nastavnika u neku od zemalja EU gdje učenici obavljaju praktičnu nastavu, a nastavnici prate nastavni proces, podrška organizaciji državnih takmičenja i dr. U ostalim aktivnostima Centra, kao što su organizacija okruglih stolova pod nazivom: „Podrška privrede u razvoju kvalifikacija u stručnom obrazovanju“, dostavljanje blagovremenog mišljenja na nacrte standarda zanimanja i programa obrazovanja odraslih prema uobičajnoj proceduri i dr. učestvuju svi socijalni partneri u punom kapacitetu i naša saradnja sa njima je na izuzetnom nivou.
Stalno se potencira važnost cjeloživotnog učenja. U tom dijelu važnu ulogu ima obrazovanje odraslih. Koliko je taj sistem razvijen da odgovori svim zadacima?
Sistem obrazovanja odraslih je dio jedinstvenog obrazovnog sistema Crne Gore. U prethodnom periodu kreirana je raznovrsna obrazovna ponuda koja je namijenjena različitim ciljnim grupama. Urađen je veliki broj programa za sticanje stručnih kvalifikacija, programa za sticanje ključnih vještina i programa za sticanje i razvoj ključnih kompetencija. Sada se fokus sve više stavlja na programe stručnog usavršavanja i specijalizacije, kao i na programe iz različitih oblasti za lični razvoj.
Smatramo da ulaganje u obrazovanje odraslih treba da bude mnogo veće kako od strane države, tako i od strane poslodavaca kako bi cjeloživotno učenje moglo da zaživi na pravi način. Od svakog ulaganja u obrazovanje benefite će imati kako pojedinac, tako i društvo u cjelini. Sistem obrazovanja odraslih je tokom posljednjeg talasa obrazovne reforme značajno izgubio na svojoj fleksibilnosti i u velikoj je mjeri podređen formalnom obrazovanju što sputava njegovu razvojnu moć i potencijal. Cjeloživotno učenje kao koncept mora se osloboditi birokratskih okvira i bazirati se na slobodi, kreativnosti, vremenskoj fleksibilnosti, aktuelnoj obrazovnoj potrebi, holističkom pristupu i funkcionalnom karakteru. Da bi ovakav koncept cjeloživotnog učenja bio prisutan u praksi neophodno je suštinsko razumijevanje specifičnosti obrazovanja i učenja odraslih, ali i samih obrazovnih politika koje po prirodi stvari pripadaju humanističkim i društvenim naukama.
U narednom periodu potrebno je obezbijediti sredstva za uključivanje građana u programe obrazovanja koji vode unapređenju njhove funkcionalne pismenosti.
Takođe, potrebno je osnažiti kadrovski potencijal Odjeljenja za obrazovanje odraslih i cjeloživotno učenje, na čijim poslovima rade samo tri zaposlena, a koje kreira obrazovnu ponudu i obezbijediti više sredstava iz budžeta za istraživanja, razvoj programa, priručnika i materijala za učenje.
Pred stručnim obrazovanjem je puno izazova. Koji su, prema Vašem mišljenju, najvažniji zadaci?
Najvažniji zadaci u narednom periodu su da se kroz promotivne aktivnosti o značaju obrazovanja odraslih i cjeloživotnog učenja utiče na svijest svih važnih aktera u ovoj oblasti za izdvajanje više novca za ovaj veoma važan segment obrazovnog sistema i veću participaciju građana u programima cjeloživotnog učenja, uz obezbjeđenje određenih povlastica za građane i benefita za poslodavce.
Potrebno je raditi na unapređenju funkcionalne pismenosti građana kako bi lakše i uspješnije mogli da se izborimo sa izazovima i stalnim promjenama koje se postavljaju ispred nas.
Smatramo da je sistem stručnog obrazovanja u prethodnim godinama dobro postavljen. Međutim, na njegovoj implementaciji treba raditi mnogo i za to je potrebno vrijeme. Posebnu pažnju treba posvetiti nastavnicima i omogućiti im odgovarajuće obuke s obzirom da novi trendovi u stručnom obrazovanju traže i njihovo kontinuirano usavršavanje. Treba raditi na osnaživanju kapaciteta škola za izradu projekata kojima bi oni mogli da poboljšaju svoju opremljenost, kao i da razmijene iskustva sa drugim nastavnicima kroz proces mobilnosti. Potrebno je jačati digitalne kompetencije nastavnika, kao i ostale ključne kompetencije za cjeloživotno učenje.
Lj. Vukoslavović
(Iz štampanog broja „Prosvjetnog rada“)